سقوط بی‌سابقه درآمد یوتیوبرهای فارسی؛ آیا اقتصاد دیجیتال ایران در معرض تهدید جدی است؟

اختصاصی پلاس و به نقل از سلام سینما – فرزین محمدی: پلتفرم ویدئویی گوگل تولیدکننده محتوای ایرانی را در شوک فرو برد. با ایجاد الگوریتم‌های تازه شناسایی موقعیت مکانی در یوتیوب، درآمد تولیدکنندگان محتوای فارسی سقوط کرد. گوگل در آپدیت جدید، کاربرانی که از VPN برای اتصال به بستر یوتیوب استفاده می‌کنند را به عنوان ترافیک نامتعبر یا کم‌ارزش شناسایی می‌کند؛ امری که باعث شده درآمد یوتیوبرهای ایرانی بین 80 تا 90 درصد کاهش پیدا کند. این درحالی است که یوتیوب به تازگی به بستری تازه برای انتشار انواع محتوا از گفت‌وگومحور گرفته تا سینمایی تبدیل شده بود و حال که درآمد یوتیوبرهای فارسی سقوط کرده است باید منتظر حذف آرام محتوای فارسی از بستر یوتیوب بود. همزمان که سهم اقتصاد دیجیتال از اقتصاد کشورهای دیگر در حال افزایش است، فیلترینگ باعث شده فعالان اقتصاد دیجیتال هر سال با مشکلات تازه‌ای دست و پنجه نرم کنند؛ از محدودیت‌های داخلی گرفته تا شناسایی به عنوان یک فعال بی‌ارزش در پلتفرم‌های بین‌المللی.

شوت جادویی ترابی؛ گل افتتاحیه تراکتور مقابل پرسپولیس که همه را شوکه کرد!

بیشتر بخوانید:

آیا یوتیوب آینده فوتبال را تغییر می‌دهد؟

پخش مراسم اسکار از یوتیوب؛ یک تحول بزرگ

چه اتفاقی افتاد؟

ایجاد تغییرات تازه در الگوریتم‌های شناسایی موقعیت مکانی گوگل، منجر به کاهش شدید و ناگهانی یوتیوبرهای فارسی شده است. این تغییرات که از ماه‌های پایانی سال 2025 شدت گرفته است، باعث شده سیستم‌های تبلیغاتی یوتیوب، ترافیک ورودی از طریق (VPN) را به عنوان ترافیک نامتعبر یا کم‌ارزش شناسایی کند و به همین دلیل درآمد تولیدکنندگان محتوای فارسی بیت 80 تا 90 درصد افت کرده است.

کاربران ایرانی به دلیل فیلترینگ و تحریم‌های بین‌المللی مجبور به استفاده از فیلترشکن بودند؛ امری که باعث می‌شد پلتفرم موقعیت مکانی آن‌ها را در کشورهای غربی تشخیص دهد و تبلیغات گران قیمت دلاری در ویدئوهای آن‌ها نمایش داده شود. اما اکنون هوش مصنوعی گوگل و تغییر الگوهای رفتاری، آی‌پی‌های دیتاسنتری و پرش‌های مداوم وقعیت کاربر را تشخیص می‌دهد و هویت واقعی ترافیک را شناسایی می‌کند. به همین دلیل شاخص درآمد در یوتیوب که تا پیش از این به ازای هر هزار بازدید در کانال‌های فارسی بین 3 تا 8 دلار بود به 0.2 تا یک دلار سقوط کرده است. 

آریا کئوکسر، یکی از یوتیوبرهای سرشناس ضمن تأیید این بحران اعلام کرده است که ویدیویی که در گذشته با 400 هزار بازدید می‌توانست هزاران دلار درآمد ایجاد کند، اکنون تنها حدود 400 دلار عایدی داشته است. این وضعیت نشان می‌دهد که حتی اگر شما خالق پربازدیدترین ویدیو یوتیوب در میان کاربران ایرانی باشید، تا زمانی که سیستم گوگل ترافیک شما را معتبر نشناسد، درآمد حاصله بسیار ناچیز خواهد بود.

این تغییرات ساختاری، مدل اقتصادی بسیاری از تیم‌های تولید محتوا را به خطر انداخته است. هزینه‌های بالای تولید، تدوین و تجهیزات در کنار حذف درآمد تبلیغاتی، ادامه‌ی فعالیت را برای بسیاری غیرممکن می‌سازد. کارشناسان معتقدند که اگر این روند ادامه یابد، اکوسیستم یوتیوب فارسی مجبور به تغییر مسیر به سمت درآمدزایی از طریق اسپانسرینگ مستقیم و فروش کالا خواهد شد، زیرا تکیه بر سیستم درآمدزایی AdSense دیگر توجیه اقتصادی ندارد. به نظر می‌رسد دوران طلایی درآمد دلاری آسان برای کاربران داخل ایران به پایان رسیده و چالش‌های جدیدی پیش روی این صنعت نوپا قرار گرفته است. این درحالی است که نقاط دیگر جهان اقتصاد دیجیتال وارد مراحل تازه‌ای شده است. 

مشکل کجاست؟

مشکل اصلی نه در به‌روز رسانی الگوریتم‌های گوگل، بلکه در عدم به‌روزرسانی نیازهای اقتصاد دیجیتال در ایران است. یوتیوب به بستری امن برای بسیاری از تولیدکنندگان محتوا در حوزه‌های مختلف حتی سینما تبدیل شده بود و این اتفاق به معنی از دست رفتن یک فرصت انتشار محتوا برای کاربران فارسی زبان است. هرچه بیشتر از فیلترینگ فضای مجازی در کشور می‌گذرد، ضرر آن بیشتر دامن مردم را می‌گیرد؛ از آنلاین‌شاپ‌های ساده در اینستاگرام گرفته تا تولیدکنندگان محتوا در یوتیوب. مشکلات یوتیوبرهای فارسی زبان به صرفا به اتصال با VPN محدود نمی‌شود و آن‌ها برای نقد کردن عایدی خود از انتشار ویدئو هم مشکلات خاص خودشان را داشتند.

این درحالی است که باتوجه به محدودیت‌های داخل کشور، بسیاری از تولیدکنندگان محتوا در سال‌های اخیر یوتیوب را به پلتفرم‌های داخلی برای نمایش آثار خود ترجیح داده بودند؛ برای مثال بر اساس آمار برنامه گفت‌وگومحور «پامپ» با اجرای امیرحسین قیاسی توانسته در صدر برنامه‌های یوتیوب فارسی قرار بگیرد. درحالی که پلتفرم‌های داخلی و حتی صداوسیما توانایی نزدیک شدن به این آمار را ندارند. مثال دیگر مستند 6 قسمتی «نصرت کریمی» به کارگردانی بابک کریمی، مهرداد اسکویی و روح‌الله انصاری است که با انتشار در یوتیوب توانست مورد اقبال مخاطبان قرار بگیرد. یوتیوب علاوه بر اینکه یک بستر مناسب برای درآمدزایی دلاری تولیدکنندگان محتوا است، مکان مناسبی برای نمایش آثار خارج از مناسبات سانسور و محدودیت‌های داخلی است. 

بی‌رونقی اقتصاد دیجیتال در کشور

انزوای اقتصاد دیجیتال تنها بخشی از سقوط اقتصاد کشور است. درحالیکه کشورهای دیگر با هوش مصنوعی در حال پیشبرد اقتصاد دیجیتال خود هستند، فعالیت به عنوان یک تولیدکننده محتوای ساده در ایران روز‌به‌روز سخت‌تر می‌شود. در بازارهای نوظهور، اقتصاد مبتنی بر اینترنت هر ساله بین 12 الی 25 درصد رشد می‌کند که این امر تاثیرات شگرفی بر اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارد. همچنین به طور متوسط در دنیا سهم اقتصاد دیجیتال 15.6 درصد از کل اقتصاد است درحالیکه سهم اقتصاد دیجیتال در کشور ما حدود 6 درصد است. حذف محتوای فارسی از بستر یوتیوب تنها یکی از ضررهایی است که فیلترینگ نصیب فعالان این حوزه می‌کند و اگر این روند ادامه پیدا کند باید منتظر حذف آرام اقتصاد دیجیتال از اقتصاد کشور بود.

منبع: سلام سینما